เพลงชมแสงจันทร์ เถา, เพลงระบำเทพบันเทิง, เพลงชุดประวัติศาสตร์

เพลงชมแสงจันทร์ เถา

เพลงชมแสงจันทร์ทำนองเดิมเรียกว่า เพลงต้นบรเทศ เป็นทำนองเก่าสมัยอยุธยา ในอัตราจังหวะสองชั้นและชั้นเดียว อยู่ในเพลงสองไม้และเพลงเร็ว ของเพลงเรื่องเต่ากินผักบุ้ง นายกล้อย ณ บางช้าง ได้นำอัตราจังหวะสองชั้นมาแปลงทางให้เพี้ยนไปจากเดิมโดยให้มีทำนองทิ้งท้ายจังหวะ เริ่มด้วยการขึ้นต้นประโยคเรียงกัน และแยกตรงช่วงท้ายประโยค พร้อมทั้งขยายขึ้นเป็นอัตราจังหวะสามชั้น ส่วนในอัตราชั้นเดียวมีนักดนตรีไม่ทราบนามแต่งตัดครบเป็นเพลงเถา เรียกชื่อว่า “เพลงต้นบรเทศ เถา” ต่อมาหลวงประดิษฐ์ไพเราะ (ศร ศิลปบรรเลง) ได้แต่งทำนองในอัตราจังหวะสามชั้นขึ้นใหม่ เป็นอีกทางหนึ่งจากเพลงต้นบรเทศ เรียกชื่อว่า “ชมแสงจันทร์ เถา” เป็นเพลงทางกรอ แต่งเมื่อ พ.ศ. 2478 เพลงชมแสงจันทร์นี้มีทำนองและลีลาแตกต่างไปจากเพลงต้นบรเทศ ต่อมาหลวงประดิษฐ์ไพเราะ (ศร ศิลปบรรเลง) ได้นำเพลงชมแสงจันทร์ สองชั้น ที่ได้แต่งไว้มาแต่งใหม่ให้มีลีลาสำเนียงจีนเฉพาะอัตราจังหวะสามชั้น โดยแต่งเป็นหางเครื่อง ต่อมาคุณหญิงชิ้น ศิลปบรรเลง แต่งทำนองร้องเพลงนี้เรียกชื่อใหม่ว่า “เพลงชมแสงทอง” บางทีเรียก “อรุณไขแสง”ตามบทร้องที่นำมาจากพระราชนิพนธ์ในรัชกาลที่ 6 เรื่องศกุณตลา ที่ขึ้นต้นว่า “แลดูอรุณไขแสง”

บทร้องเพลงชมแสงจันทร์ เถา

3 ชั้น

สวมสอดกอดประทับไว้กับทรวง โอ้เจ้าดวงยิหวาอย่าร้องไห้

ครั้งนี้เป็นกรรมจะจำไกล ถึงพี่ไปไม่ช้านานนัก

พระอุ้มน้องประคองขึ้นบนเพลา พี่แสนทุกข์ด้วยเจ้าเพียงอกหัก

แต่อาวรณ์ถอนจิตแล้วพิศพักตร์ เหมือนจะไกลน้องรักสักร้อยปี

2 ชั้น

มิไปเล่าเขาจะเห็นแยบคาบ จะอุบายมิให้สงสัยพี่

โฉมเฉลาเจ้าค่อยอยู่จงดี อย่าทวีเทวษโศกา

จึงเรียกสองกัลยาเข้ามาสั่ง พี่อยู่หลังระวังขนิษฐา

สั่งเสร็จเสด็จไคลคลา แล้วผันพักตรามาดูน้อง

ชั้นเดียว

กลับมาสวมสอดกอดนางไว้ โอ้กรรมจำใจจะไกลห้อง

พี่พาเจ้ามาไว้ในถ้ำทอง แล้วสลัดซัดน้องไว้เดียวดาย

(อิเหนา พระราชนิพนธ์ ใน ร.2)

***********************************************************************

เพลงระบำเทพบันเทิง

ระบำเทพบันเทิง เป็นระบำที่นายมนตรี ตราโมท ศิลปินแห่งชาติ และผู้เชี่ยวชาญดุริยางคศิลป์ไทย กรมศิลปากร ประพันธ์บทร้อง และบรรจุทำนองเพลง ประกอบการแสดงละครในเรื่องอิเหนา ตอนลมหอบ กล่างถึงองค์ปะตาระกาหลา ผู้ซึ่งเป็นบรมราชอัยการของอิเหนา และบุษบา เมื่อสิ้นพระชนม์แล้ว ได้เสด็จไปอุบัติเป็นเทพราชาสถิตย์อยู่ ณ วิมาณเมฆ บนสวรรค์ มีเทพบุตร และเทพอัปสรฟ้อนรำนี้ต่อมาเรียกว่า ระบำเทพบันเทิง กรมศิลปากรจัดการแสดงให้ประชาชน ณ โรงละครศิลปากร เมื่อปี พ.ศ.2499 ผู้ประดิษฐ์ท่ารำ คือนางลมุล ยมะคุปต์ ผู้เชี่ยวชาญการสอนนาฏศิลป์ไทย วิทยาลัยนาฏศิลปกรมศิลปากร นางมัลลี คงประภัศร์ และนางศุภลักษณ์ ภัทรนาวิก (หม่อมครูต่วน)

บทร้องระบำเทพบันเทิง

เหล่าข้อพระบาท ขอวโรกาส เทวฤทธิ์อดิศร

ขอฟ้อนกราย รำร่ายถวายกร

บำเรอปิ่นอมร ปะตาระกาหลา

ผู้ทรงพระคุณ ยิ่งบุญบารมี

เพื่อเทวบดี สุขสมรมยา

เถลิงเทพสีมา พิมามสำราญฤทัย

-สร้อย-

สรุศักดิ์ประสิทธิ์ สุรฤทธิ์กำจาย

ทรงสราญพระกาย ทรงสบายพระทัย

ถวายอินทรีย์ ต่างมาลีบูชา

ถวายดวงตา ต่างประทีปจำรัสไข

ถ้อยคำอำไพ ต่างธูปหอมจุณจันทน์

ถวายดวงจิต อัญชลิตวรคุณ

ที่ทรงการุณย์ ผองเข้ามาแต่บรรพ์

ถวายชีวัน รองบาทจนบรรลัย

***********************************************************************

เพลงชุดประวัติศาสตร์

อิทธิพลของการสร้างงานวิชาการของครูมนตรี ตราโมท นั้น ก่อให้เกิดการเปลี่ยนแปลงในสังคมดนตรีไทยอย่างใหญ่หลวง การค้นคว้าวิจัยถึงความรู้ที่เกี่ยวข้องกับดนตรีไทยทั้งในทางประวัติศาสตร์ โบราณคดี วรรณคดี คติชนวิทยา การประยุกต์ความรู้ทาง เพลงชุดประวัติศาสตร์ ในเพลงชุดประวัติศาสตร์นี้ประกอบด้วยกันหลายเพลง ยกตัวอย่างเช่น เพลงพยายาม เพลงขอมสุวรรณ เพลงน่าเจ้า เพลงสิบสองจุไทย ฯลฯ เป็นต้น